Coming home to an old Oak
-> For the English translation please use the translation widget in the sidebar on the right.
Al enige tijd leeft in mij het verlangen mij meer uit te drukken in mijn moedertaal, zo ook op deze blog en website. Nu ik mij meer en meer aan het verdiepen ben in mijn thuis, mijn heim (is heimwee niet een prachtig woord? Het ontroert me altijd diep), is ook taal hier een belangrijk onderdeel van. In het verleden heb ik dit al een aantal keren geprobeerd, maar het kostte steeds teveel tijd om alles te vertalen (want ik heb een hoop Engelstalige lezers die ik niet wil buitensluiten). Echter nu de vertaal-A.I. steeds beter worden, ga ik het weer proberen om te schrijven in het Nederlands en dit kan iedereen vertalen naar de gewenste taal via de knop rechtsboven in de kantlijn. Ook weegt mee dat ik het vreemd genoeg vaak makkelijker vind om me uit te drukken in het Engels, dit waarschijnlijk omdat ik voor mijn werk grotendeels in het Engels communiceer en ook met vrienden, sommige familie en op social media, e.d. Dit vind ik jammer want Nederlands is zo’n rijke taal, vol interessante etymologie waar ik mij steeds meer in hoop te verdiepen. Omdat ik aan het begin van een reis naar huis sta, een thuiskomen bij mezelf op deze plek, neem ik jullie graag mee op pad. Ga je mee?
Hier gaan we, welkom op mijn blog, mijn virtuele thuis. Gezellig dat je met me mee wandelt.
In eerdere weblogs heb ik geschreven over mijn ontmoeting met de heidenen van Swesaz. Zie hier:
Re-membering Cunera, Free and Feij on the Friezenberg, Midsummer Celebrations en Heidendom.
Laat de reis beginnen
Helaas was een van de sprekers, Nardo, in de nacht voor de bijeenkomst ziek geworden, gelukkig lijkt het met bedrust op te lossen, we duimen voor hem. Een vriendin en ik zouden met hem meerijden naar Brabant, dus ik ben die ochtend gaan kijken naar een alternatief. Na een belletje met Lianne en Axnot, zouden we zouden de trein pakken en in Oirschot opgehaald worden, echter aangekomen op het Amstel station bleken er geen treinen te rijden, dus helaas afmelden en een plan B. verzinnen, picknicken in Amsterdam of zo (had nu toch al mijn spullen bij me). Maar gelukkig kwamen Axnot en Lianne met een nog veel beter plan en wij konden gelukkig meerijden met één van de sprekers die ook in Amsterdam woont. Wij waren zo opgelucht en zo kwamen we uitgekletst (sorry Wagenaar) aan bij de Loonse en Drunense Duinen waar we worden begroet door een verfrissend buitje en al snel arriveert de rest van de groep, bekende gezichten en een paar nieuwe geïnteresseerden.
We wandelen door het wonderschone landschap van de Loonse en Drunense duinen op zoek naar de oudste eik van Brabant. Deze eik heeft zich goed verstopt en als ik het zo lees op internet, hebben een aantal mensen hem nog niet kunnen vinden. Gelukkig is er moderne technologie en heeft Lianne de coordinaten van de boom eerder op de kaart gepind.
Alvast mijn excuses als ik me niet alles correct en/of volledig herinner, het was een hoop informatie en ik was deze dag niet om mijn fitst na een intense werkweek. Ook heb ik hier en daar dingen zelf in-/aangevuld door eerdere (boeken)kennis over deze onderwerpen. En het is ook niet de bedoeling dat ik alles hier herhaal, doe vooral ook je eigen onderzoek als bepaalde onderwerpen je aanspreken en kom ook vooral bij de volgende wandeling of bijeenkomst van Swesaz. En corrigeer mij ook vooral (het liefst in de comments hieronder, ik leer graag).
Brabants oudste eik
Daar staat hij dan, de prachtige, waarschijnlijk 800-jarige eik, midden in de duinen. Na een wandeling in het rulle zand, langs prachtige bomen en grassoorten, zien we ook de heide al voorzichtig gaan bloeien! Aangekomen bij de eik, naderen wij met ontzag en maken kennis. Wat een knoest. Zijn stamomtrek meet 5.20 meter. Hij is niet geplant en daarna door bosbouwers ‘gekoesterd’. Hij is spontaan opgeslagen en daarna zijn eigen, eenzame weg gegaan. Dat zie je aan de takken die al laag, anderhalve meter boven de grond, uitslaan. De authentieke eik is hierdoor een ideale klimboom, een groene speeltuin voor jong en oud. Voor wie hem weet te staan tenminste, want hij leidt niettegenstaande zijn formidabele afmetingen een verborgen bestaan, wat knap te noemen is van deze –naar alle waarschijnlijkheid- oudste Brabander. Mede hierdoor heeft hij de eeuwen getrotseerd. De ‘eik’ is oud, wijs en vriendelijk en staan vaak op rijke grond, echter deze op arme dus zijn prestatie is derhalve groter en dus bijzonder en sterk. Ik voel een groot respect en verdraagzaamheid uit deze boom komen, diep geworteld in een wijs weten. Wij zetelen in een kring (nou ja bijna, een van ons nestelt zicht in de takken van de boom) neder onder zijn bladerdek, waar we een beetje beschut zitten tegen de felle zon en af en toe felle regenbui. Het is fijn hier te zijn.
Deze eik staat op een kruispunt van een gebied waar vroeger heide heeft gegroeid. De boom is groot en heeft enorm veel zijtakken. Dit komt zeker door het feit dat deze boom nooit onder handen is geweest van de mens. Hij heeft vrijuit zo kunnen worden als hij nu is. De boom is ook niet van een afstand te zien daar hij verscholen ligt in een zandkom. Dit gezien het feit dat hij groeit op wel heel schrale grond en dus een heel lage groeisnelheid heeft.
Er groeit een lijsterbes naast de boom en in de boom een (konings?)varen, een mooie drie-eenheid. Ook groeien er kleine eikjes in de buurt die de plek van deze eik innemen zodra hij sterft. Maar ik hoop dat deze prachtige boom ons nog een tijd mag verblijden met zijn aanwezigheid.
Linde Liefde
Lianne en Axnot verwelkomen ons en laten ons weten dat wij de gasten zijn op hun huwelijksfeest! Wat een vreugdevol nieuws!! Deze ochtend zijn ze getrouwd bij de duizendjarige linde. Axnot deelt dit mooi op zijn Facebook pagina; “De liefde is de belangrijkste religie. De linde is de boom van de liefde. In de schaduw van de linde en in zijn bloesemgeur ontstond menig lied en gedicht. Onder zijn bladerdek werd menig liefdesverklaring gegeven en rond de linde werd gedanst en gefeest. De betekenis van de linde en zijn belang en aanzien bij het volk is groot en dat is altijd zo geweest. Toen wij nog maar net bij elkaar waren zeiden wij al tegen elkaar: ‘ mochten we nog eens trouwen dan moest de linde daarbij betrokken zijn’. Onbewust hadden we het al helemaal gevisualiseerd.”
“De linde zag men als de boom van vruchtbaarheid en liefde, als Freija’s boom en of die van de moedergodin. Holle linden zijn in het volksgeloof dan ook vaak de bomen waaruit de kinderen gedacht worden voort te komen, zoals dat bij de linde van Clattenburg in Vlaardingen het geval is of zoals bij de holle linde van Heerde en de Munnikenboom, een dikke holle boom in de tuin van het Karthuizerklooster te Utrecht, het geval was. Binnen de Katholieke kerk was het vooral de linde waarbij het gebruik van ‘Mariaboom’ traditie werd. Zo vonden Mariaverschijningen volgens de verhalen voornamelijk plaats in lindebomen. Hier zijn we duidelijk de overgang van heidense moedergodin naar christelijke volksmoeder.”
Axnot – de Eik en de Europese Eikengod
En ja bomen, met dit onderwerp trapt Axnot af en wel over bomen en de context waarin wij hen vinden. Zoals bomen op een erfgrens, bomen als sacrale plaats, bomen waar recht werd gesproken enz. Bijzondere bomen staan niet zomaar op plekken, zij staan daar voor een reden.
De Grieken, Romeinen en Kelten wijdden bomen aan een godheid toe, Germanen beschouwden het bos als heilig. Vanaf de vroege middeleeuwen werd de aantrekkingskracht van de boom in de christelijke denkbeelden ingepast. De imposante gestalte en hoge leeftijd van sommige bomen gaf hen een mythische status. De mensen gingen bomen vereren. Aan sommige bomen werden verhalen en legenden verbonden. Aan de voet van oude bomen ontstond vaak een ontmoetingsplaats met religieuze, sociale, politieke of juridische functie, om te vergaderen, te offeren of te begraven.
Die bijzondere status leidde er uiteindelijk toe dat men het planten van een boom werd gebruikt om een bijzondere gebeurtenis te herdenken of om een specifieke plaats te markeren. Aan sommige boomsoorten werden bepaalde eigenschappen verbonden. De eik was een heilige boom, de taxus symboliseerde het eeuwige leven en de linde gerechtigheid, huiselijk geluk en vruchtbaarheid. Daarom groeien taxussen op kerkhoven en lindebomen in de omgeving van de kerken en pleinen. Om vruchtbaarheid voor vee en akkers af te smeken, plantten onze voorouders linden bij het erf. Ook de dorpsboom, die vroeger in heel wat gemeenten stond, was meestal een linde. Lange tijd functioneerde de dorpsboom als de centrale ontmoetingsplaats voor dorpsbewoners om te verpozen en te spelen.
Oude bomen kunnen we naast heidense bergen, putten en stenen die nog her en der in ons landschap terug te vinden zijn als zichtbare overblijfselen uit een niet christelijk verleden beschouwen. Kunnen bergen, putten en stenen werkelijk terug gaan tot de heidense tijd, bijna geen enkele boom is zo oud. Vaak is het echter zo dat de oude bomen van nu een ouder exemplaar op dezelfde plek hebben vervangen. De boom markeert dus vaak werkelijk de oude heilige plek van samenkomst.
Ook werden bomen (en planeten) verbonden aan de dagen van de week. Dat de dagen van de week elk een bepaalde kwaliteit hebben en stuk voor stuk gerelateerd zijn aan een van de zeven planeten, daarvan was men zich in oude tijden welbewust. Nu weet ik niet meer precies wat de link was in dit verhaal echter, ik weet wel dat de dagen van de week in het Latijn genoemd naar de hemellichamen zon, maan, Mars, Mercurius, Jupiter, Venus en Saturnus. En in landen waar een Germaanse taal gesproken werd werden de Germaanse equivalenten Týr, Wodan, Donar en Frigg (of Freija (?) en dit is niet dezelfde godin) gebruikt. Ook voor zon en maan gebruikte men de lokale benaming (zon en maan). Zaterdag is de enige dag van de week die niet vertaald werd naar een Germaanse god en bleef Saturnus, god van de onderwereld en de god van de landbouw en het uitgezaaide graan.. In het Nederlands is dinsdag hoogstwaarschijnlijk afgeleid van thing, een oud woord voor rechtszitting (Thingsus was de god van de volksvergaderingen). Vandaar ook het woord geding. Mars en Tiwaz/Týr waren naast god van de oorlog ook god van het recht.
Baltasar Dekker schrijft hier bijvoorbeeld meer over in “De Betoverde Wereld”.
Petra – Witte Wieven
Axnot noemde een aantal keren de naam Donar en hij luisterde want het werd donker en een flinke bui viel op ons neder, echter geen harde donder dit keer. Gelukkig volgde alweer snel de zon en kon Petra haar verhaal over de Witte Wieven vertellen. Ze begon met het verhaal over “De witte wieven van Tubbergen” en vulde dit aan met andere verhalen waarin Witte Wieven genoemd worden.
De Witte Wieven van Tubbergen zijn kwaadaardig met scherpe nagels en ze houden van de jacht. Ze lopen in gelijkmatige, glijdende passen en zijn in dichte drommen aanwezig.
Ik heb genoten van Petra’s prettige vertelstem en alles wat ze vertelt over de Witte Wieven en ook aantoont dat de Witte Wieven (niet alleen maar) enge wezens zijn die mensen verleiden door ze te volgen door betoverd gezang (Galdr?), met als resultaat dat deze mensen voor altijd verdwijnen of als aankondigers van de dood. Witte wieven wordt in het Duitse taalgebied ook wel vertaald als wijze (van wit als in weten of slim), in het Nederlands Nedersaksisch betekent het ruw vertaald ‘wijze vrouwen’. Ook worden ze in verband gebracht met de Völva. Bovendien brachten ze ook hulp aan zwangeren bij en na de bevalling en ze konden je ook helpen bij het afmaken het werk.
Lianne – het Germaanse Noodlot-denken
Lianne’s verhaal sloot mooi aan op dat van Petra omdat Witte Wieven ook wel een verbinding hebben met het zelfbeeld en noodlot denken van de oude Germanen. Ik vond Lianne’s verhaal heel erg boeiend en ik hoop het in het -nog uit te brengen boek – nog eens heel goed na te kunnen lezen. Voor een andere studie die ik doe bespreken wij veelal het verschil tussen lichaam, geest en ziel (de drie eenheid), dus het is heel interessant om de kijk van de Germanen hierin mee te nemen.
En om het thema bomen ook hier aan te halen, Yggdrasil is de boom aan wie alles het bestaan toemeet, ook hij is een noodlot, omdat niets buiten hem kan bestaan en hij alles in zich bevat. Geen betere plaats konden de Nornen uitkiezen dan aan de wortels van deze boom. Ook bij de geboorte van een kind werd een lotsboom geplant.
Zoals een plant volgens de wet der natuur groeit, zo groeit ook het leven van de mens volgens dit oerprincipe. De Germaanse mens voegt zich naar de wet van het noodlot om het tot ontvouwing te laten komen en dus zichzelf aan zijn bestemming over te geven:
De sibbe (gezamenlijke verwanten) vormde de basis van het op nut gegrondveste zedelijk handelen van de Germanen: hun levenswaarden waren dan ook niet van de sibbe te scheiden, die hun oorsprong, hun doel en de zin van hun leven vormde. Daarom was hun religie niets anders dan het zorgen voor het heil van de sibbe. Het belang van het individu was ondergeschikt aan dat van de gemeenschap.De grote momenten van het leven – geboorte en dood – zijn verbonden met het mysterie dat boven het individuele uitreikt. Maar de bron van energie lag bij de Germaanse mens echter niet zozeer in het absoluut-goddelijke, maar eerder in de sibbe.
Hamingja een Oudnoors woord voor het goede lot, maakt deel uit van een lot dat het leven van de geboorte tot de dood bepaalde en dat in de mythe van de Nornen wordt gesponnen. Men schikte zich in zijn lot want men wist dat dit niet te ontlopen was. Ondanks deze wetenschap gaf de Germaan zich niet over aan een verlammend fatalisme, het bleef met het scheppende goddelijke verbonden. Voor de heidense Germanen bestond er geen tegenstelling tussen het profane en het religieuze aspect van het leven. De Germaan heeft
de wil het noodlot in vervulling te doen gaan, omdat het persoonlijk is en deel is van de eigen ziel.
Om de ziel aan te duiden kent het Oudnoors verschillende woorden. Zo wordt met megin de kracht bedoeld die zowel in mensen als in dieren schuilt en mee verbonden is. De ziel erfde men van de voorouders. Hugr (heug) is de geest of gedachte die na de dood voortleeft en bepalend is voor gedrag en daden, een wens, verlangen, een gedachte die de mens leidde (wellicht komt verheugen daar vandaan?). De hamr (haam, omhulsel) is de soms zichtbare geeest van de doden die de mensen verschijnt, wat wij nu een spook zouden noemen. Er is ook sprake van fylgja, een volg-of beschermgeest meestal in de gedaante van een vrouw, zij verscheen voor belangrijke gebeurtenissen of om de dood mee aan te kondigen (wellicht hier ook de connectie met de Witte Wieven). De fylgjur verscheen ook in dierengedaante in dromen. En de vörðr:e is de ziel die tijdens de slaap uittreedt en waarbij de ‘ziel’ zich als dier toont in de droom van een ander, dit dier kan per dromer verschillen. Het soort dier drukt de persoonlijkheid uit van degene over wie men droomt.
Pauze
Even tijd om de benen te strekken, naar de ‘wc’ te gaan, elkaar te ontmoeten en een hapje te doen. Axnot en Lianne trakteren op Brabantse Broeder, zalig jeugdsentiment, want wij aten dit ook toen ik klein was en met mijn ouders in Brabant ging kamperen.
Kevin vertelt de sage van de elf en de kattevijver
Kevin vertelt de sage van de elf en de kattevijver, een echte Brabante sage over dansende poezen aan een meer met weerspiegelende sterren en planeten. Dit verhaal komt uit het boekje “Oude volksverhalen opnieuw verteld – Alphense sagen uit overleveringen van pastoor Binck opnieuw verteld en bewerkt”. Heel erg leuk en ik heb direct het boekje besteld, gevonden bij Boekenwinkeltjes.nl. Ben gek op oude volksverhalen en Kevin kan enorm leuk vertellen.
Wagenaar – de man/vrouw verhouding binnen het heidendom
Wagenaar sluit af met een lezing over de man/vrouw verhouding binnen het heidendom. En hier laat mijn geheugen me het meest in de steek, ik vond het erg interessant en heb ook opgelet, maar denk dat de harde schijf vol zat. Mijn excuses. Ik hoop ook dit ergens terug te kunnen lezen. De informatie heeft hij (begreep ik) gehaald uit de vertaling van “Geestelijke wereld van de Germanen” – Jan de Vries door Nederlands Heidendom uit 2016.
Hij vertelde over Brunhilde en nog een Germaanse vertelling met een bard en een vrouw die van haar man af wilde omdat die continue vreemdging. De overspelige man ging in duel met de bard en de man beweerde, toen hij dodelijk gewond lag dood te gaan, dat het haar schuld was dat hij vreemd ging omdat zijn liefde te groot was voor haar. Volgens mij werd dit verhaal aangestipt om aan te tonen dat vrouwen in verhalen niet altijd vrome wezens waren. Maar ook de prachtige term Sehnsucht kwam langs .Als in mannen die onbereikbare vrouwen aanbaden (echter hoofse liefde is dit niet iets uit de Middeleeuwen?). Sehnsucht is een onvertaalbaar Duits woord, en betekent zoiets als “ziekte van het lijdzaam begeren”, een diep pijnlijk verlangen.
In het Germaanse scheppingsverhaal worden man en vrouw uit twee verschillende boomstammen gecreëerd die een complementair paar vormen en waarbij de één niet ondergeschikt is aan de andere. Het religieuze is in evenwicht. In de Proza Edda zegt Wotan dat de godinnen niet minder heilig zijn dan de goden.
De Germanen leefden bij elkaar in grote familiegroepen. Aan het hoofd van zo’n groep stond het familiehoofd. De andere familieleden hadden veel respect voor hem en deden meestal wat hij zei. Hij gaf advies bij problemen en nam beslissingen bij familieruzies en huwelijken. Bij de oude Germanen speelde de vrede een belangrijke rol, de orde binnen de sibbe, de liefde tussen sibbeleden en de vreugde die daarvan het gevolg was, hiermee wordt geen huwelijksliefde bedoeld, want daarover maken de saga’s nauwelijks melding.
Bij de Germanen was de rol van de vrouw bij de sibbe, niet zozeer als vrouw van een man. Men trouwde om de sibbe in stand te houden. In huis was de vrouw de baas. De man had de leiding over alles wat buitenshuis gebeurde. De vrouwen waren onafhankelijk. Ze waren vaak de baas over het huishouden.
Volgens Tacitus hadden man en vrouw een grote eerbied voor elkaar. Het huwelijk werd door de familie geregeld maar de bruid moest uiteindelijk haar toestemming geven. Man en vrouw hadden hun eigen specifieke taken. De vrouw onderwees de kinderen betreffende hun afkomst en ze hield ook de tradities in stand. Ze hielden zich ook bezig met het vervaardigen van kleding en het bereiden van maaltijden. Het huishouden was haar privé-domein en ze regelde dit onvoorwaardelijk. De sleutels die ze steeds rond haar middel droeg stond symbool voor haar huishoudelijke autoriteit. Een vrouw kon zich uit eigen wil uit de echt laten scheiden. Ze had haar rechten en had invloed tijdens rechtszaken. Indien haar man overleed was zij erfgename.
Sommige vrouwen staan sceptisch tegenover het heidendom omdat ze denken dat het heidendom chauvinistisch, macho en voornamelijk een mannenreligie is. Nu moet ik ook zeggen dat het mij ook triggert dat als je geen kinderen baarde je uit de sibbe werd gezet, want het in stand houden van de sibbe was het allerbelangrijkst. Maar ik denk ook dat als ik in die tijd zou leven en ik onvruchtbaar zou zijn ik dit zou zien als mijn noodlot. Gelukkig is dit nu anders en natuurlijk zal het heidendom mannelijk georiënteerd blijven als er grotendeels mannen deel van uitmaken. Mannen kunnen niet iets dat vrouwelijk georiënteerd is creëren. Vrouwen zijn de weerspiegeling van de godinnen, zij weten wat de religieuze erfenis is, daarom is het nodig dat ze samen komen om deze verloren paden te ontdekken. De vrouwen hebben de kans om te herontdekken wat verloren gegaan is en de religie helpen groeien en terug eigen te maken.
En toen was het alweer tijd om terug te lopen naar de auto’s. Nardo’s lezing over Gullveig en die van Swesaz over Oogstgebruiken houden we tegoed en bovendien het verhaal van Swesaz komt ook in het nog uit te brengen boek (denk ik).
Lianne en Axnot hartelijk dank voor het organiseren van deze bijeenkomst en alle sprekers dank voor de prachtige verhalen.
Vanaf september sluit ik me aan bij een nieuwe huiskamergroep waar wij iedere maand bijeenkomen en Swesaz ons begeleid in de eerste stappen binnen het heidendom zodat een goed fundament gevormd wordt zodat “de rode draad die de oude Germaanse kosmische religie, het leven met de natuurlijke cycli, mythen en volksoverlevering verbind te vinden en te implementeren in je dagelijks leven”. Ik kijk er enorm naar uit. Ik ben klaar om thuis te komen.
Dank jullie wel voor het lezen en de interesse.
Tot ziens.
Liefs, Charissa
Geraadpleegde bronnen: de sprekers en hun bronnen zoals hierboven genoemd en Aat van Gilst – “De eeuwige ordening”.
